662 045 054

KANCELARIA RADCY PRAWNEGO

Michała Gronkiewicza

Kancelaria Radcy Prawnego Michała Gronkiewicza w Pruszczu Gdańskim

Blog / Aktualności

W swojej codziennej praktyce coraz częściej spotykam się z dochodzeniem zaległego czesnego przez uczelnie bądź przedsiębiorców, którzy nabyli roszczenie o zapłatę czesnego od uczelni. Na ogół są to długi sprzed wielu lat, powstałe wśród moich klientów w zamierzchłych czasach studenckich. Zdecydowana większość z nich nie dysponuje żadnymi dokumentami potwierdzającymi istnienie lub nieistnienie zobowiązania. Pojawia się pytanie – jak bronić się przed egzekucją takich długów i przede wszystkim: w jakim terminie przedawniają się roszczenia uczelni o zapłatę czesnego?

Orzecznictwo sądów nie jest w tym zakresie spójne. Wiele z nich przyjmuje różne wykładnie przepisów. A co mówi ustawa w tym zakresie?

Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym. (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1842 z późn. zm.) stanowi, że:

„Roszczenia wynikające z umowy przedawniają się z upływem trzech lat.”

Sprawa wydaje się prosta, prawda? Nic bardziej mylnego. Przepis ten bowiem obowiązuje zaledwie od 1 października 2014 r. Co było wcześniej? No właśnie – ustawa nie określała terminu przedawnienia. Tymczasem większość spraw sądowych o zapłatę czesnego dotyczy okresu przed tą datą.

Nie rozwiał wątpliwości przepis intertemporalny, który wprowadził omawianą zmianę. Art. 32 ustawy z 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r. poz. 1198). Zgodnie z tym przepisem „do umów w sprawie warunków odpłatności za studia lub usługi edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 ustawy, o której mowa w art. 1, zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepis art. 160a ust. 7 ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.”

Wydawałoby się, że z tego artykuły wynika, iż przepis ten zunifikował termin przedawnienia, wprowadzając okres 3-letni do wszystkim roszczeń, niezależnie od daty ich powstania. Ale, jeżeli przyjąć, że przed wejściem w życie nowelizacji obowiązywał 10-letni okres przedawnienia (o czym później), to czy takie jego skrócenie nie powoduje naruszenie podstawowej zasady lex retro non agit (prawo nie działa wstecz)?

Pojawiło się kilka linii orzeczniczych, które próbowały rozwiązywać powyższe problemy oraz ustalić jaki termin przedawnienia obowiązywał przed nowelizacją prawa o szkolnictwie wyższym.

Część sądów uznała, że powyższe przepisy, w tym przepis intertemporalny, należy interpretować wprost, przyjmując po prostu 3-letni termin przedawnienia.

Nudy, czyli lista wyroków (zalecam ją przewinąć 😉):

1. Wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu z dnia 8 marca 2017 r. VIII C 1383/16
2. Wyrok Sądu Rejonowego w Bełchatowie z dnia 15 lutego 2017 r. I C 490/16
3. Wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 20 października 2016 r. I Ca 360/16;
4. Wyrok Sądu Rejonowego w Kłodzku z dnia 22 września 2016 r. I C 1112/16
5. Wyrok Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 8 września 2016 r. I1 C 385/2016
6. Wyrok Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 1 września 2016 r. I1 C 392/2016
7. Wyrok Sądu Rejonowego w Grudziądzu z dnia 28 czerwca 2016 r. I C 854/16
8. Wyrok Sądu Rejonowego w Dąbrowie Tarnowskiej z dnia 27 sierpnia 2015 r. I C 330/15
9. Wyrok Sądu Rejonowego w Dąbrowie Tarnowskiej z dnia 27 sierpnia 2015 r. I C 336/15
10. Wyrok Sądu Rejonowego w Kłodzku z dnia 28 kwietnia 2015 r. I C 514/15
11. Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 9 kwietnia 2015 r. II Ca 80/15
12. Wyrok Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z dnia 12 stycznia 2015 r. I C 2170/14
13. Wyrok Sądu Rejonowego w Kłodzku z dnia 6 listopada 2014 r. I C 1955/14
14. Wyrok Sądu Rejonowego w Kłodzku z dnia 21 października 2014 r. I C 2199/14
15. Wyrok Sądu Rejonowego w Bartoszycach z dnia 10 października 2014 r. I C 402/14
16. Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 2 października 2014 r. II Ca 486/14
17. Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 2 października 2014 r. II Ca 529/14

Kolejna linia orzecznicza prezentuje zgoła odmienną wykładnię, zgodnie z którą do roszczeń uczelni należy stosować 2-letni termin przedawnienia na podstawie art. 751 pkt 2 K.c., będący przepisem szczególnym wobec art. 118 K.c. Zgodnie z tym przepisem ustawodawca przewidział 2-letni termin przedawnienia dla roszczeń przysługujących osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju. Przykładowo można wskazać na Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 10 listopada 2016 r. III Ca 1250/16, w którym stwierdzono: „Na akceptację zasługuje również pogląd Sądu I instancji, który dla zdefiniowania opisywanego stosunku prawnego łączącego pozwaną z prywatną uczelnią wyższą jako podstawę prawną wskazał na art. 750 k.c., który z kolei odsyła do przepisów o zleceniu. W konsekwencji Sąd Rejonowy trafnie uznał, że w realiach niniejszej sprawy nie znajdują zastosowania terminy przewidziane w powołanym przez apelującego art. 118 k.c., bowiem szczególnym przepisem dotyczącym roszczeń związanych z umowami nienazwanymi, w tym umową o nauczanie (studiowanie) jest art. 751 pkt 2 k.c., zgodnie z którym, z upływem lat dwóch przedawniają się roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone. Tym samym za chybione należałoby uznać twierdzenie powoda o dziesięcioletnim terminie przedawnienia roszczenia, o którym mowa w art. 118 k.c.”

Taką linie potwierdzają także wyroki (znowu zachęcam do przewinięcia listy):

1. Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 10 listopada 2016 r. III Ca 1250/16;
2. Sądu Rejonowego w Koninie z dnia 20 maja 2016 r. I C 248/16;
3. Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 9 marca 2016 r. II Ca 21/16;
4. Sądu Rejonowego w Dąbrowie Tarnowskiej z dnia 27 sierpnia 2015 r. I C 336/15;
5. Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 19 lutego 2015 r. II Ca 46/15;
6. Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 23 grudnia 2014 r. III Ca 645/14.
7. Sądu Okręgowego w Toruniu z 20 września 2013 r., sygn. akt VIII Ca 417/13;
8. Sądu Okręgowego w Zamościu z 2 października 2013 r., sygn. akt I Ca 344/13;
9. Sądu Okręgowego w Ostrołęce z 17 kwietnia 2014 r., sygn. akt I Ca 105/14;
10. Sądu Okręgowego w Lublinie z 26 marca 2015 r., sygn. akt II Ca 370/14 i 26 marca 2015 r., sygn. II Ca 386/14;
11. Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z 23 grudnia 2013 r., sygn. akt III Ca 850/13;
12. Sądu Okręgowego w Siedlcach z 29 kwietnia 2014 r., sygn. akt V Ca 197/14;
13. Sądu Okręgowego w Gliwicach z 21 października 2014 r., sygn. akt III Ca 754/14 i 3 lutego 2015 r., sygn. akt III Ca 1609/14;
14. Sądu Okręgowego w Warszawie z 5 grudnia 2014 r., sygn. akt V Ca 2943/14;
15. Sądu Okręgowego w Sieradzu z 25 marca 2015 r., sygn. akt I Ca 209/14 i 22 kwietnia 2015 r., sygn. akt I Ca 66/15;
16. Sądu Okręgowego w Łodzi z 7 kwietnia 2015 r., sygn. akt III Ca 330/14.

W doktrynie i judykaturze można spotkać także pogląd, że termin przedawnienia wynosi 3 lata, jednak źródło tego twierdzenia znajduje się w art. 118 K.c. Przepis ten stanowi, że roszczenia okresowe oraz związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przedawniają się z upływem lat 3. Roszczenie uczelni może być traktowane jako okresowe, jak i związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej.

W pierwszej kolejności należy wskazać na okresowy charakter opłaty za studia. Kwestię tę w sposób wyczerpujący opisał Sąd Okręgowy w Białymstoku w wyroku z dnia 29 grudnia 2016 r. II Ca 769/16: W tym miejscu trzeba się odwołać do postanowień umowy o warunkach odpłatności za studia, zawartej pomiędzy M. F. a Wyższą Szkołą (...) w B. Jak wynika z § 4 ust. 4 tejże umowy (k. 22) wysokość czesnego za kolejne lata studiów wraz z terminami płatności, warunkami udzielenia upustów oraz rodzaj i wysokości opłat dodatkowych określana jest corocznie, przez Rektora w drodze zarządzenia, a informacja o ich wysokości i terminach wpłaty w każdym roku nauki jest umieszczana na tablicy informacyjnej uczelni. Podkreślić należy, iż z tej regulacji wynika, że wysokość świadczenia za każdy rok trwania studiów, nie jest ustalana w określonej wysokości z góry za cały okres studiów, lecz corocznie. Dodatkowo trzeba mieć na uwadze, iż jak wynika z postanowień (§ 32 ust. 1) Statutu Wyższej Szkoły (...) wysokość odpłatności za studia ustala Rektor w porozumieniu z Założycielem (k. 27v). Także w regulaminie studiów znalazł się zapis, iż kwota czesnego jest ustalana w każdym roku oddzielnie, obowiązuje w danym roku akademickim oraz może podlegać zmianie w kolejnych latach (k. 41).

Taką wykładnię potwierdzają także:

1. Wyrok Sądu Rejonowego w Kłodzku z dnia 22 września 2016 r. I C 1112/16;
2. Wyrok Sądu Rejonowego w Kłodzku z dnia 28 kwietnia 2015 r. I C 514/15;
3. Wyrok Sądu Rejonowego w Bartoszycach z dnia 10 października 2014 r. I C 402/14;

W doktrynie podnosi się również, że uczelnia jest w istocie przedsiębiorcą. Odpłatne świadczenie usług edukacyjnych posiada kluczowe cechy działalności gospodarczej i - w braku wyraźnego wyłączenia, możliwego do przyjęcia de lege lata na gruncie p.s.w. - trudno znaleźć wyraźne argumenty przemawiające przeciwko takiej kwalifikacji (Grochowski, Mateusz. Przedawnienie roszczenia o opłatę za studia przed 1 września 2005 r. Palestra, 2016, nr 11. s. 98-101.). Ponieważ w art. 4 pkt 1 lit. a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów definiuje się przedsiębiorcę także jako osobę prawną, organizującą lub świadczącą usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, uczelnie są przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów, a studenci konsumentami (Izdebski, Hubert i Zieliński, Jan. Art. 160(a). W: Prawo o szkolnictwie wyższym. Komentarz, wyd. II. LEX, 2015.). Taką wykładnię prezentuje także Sądu Okręgowy w Elblągu w wyroku z dnia 13 maja 2015 r. I Ca 141/15, w którym stwierdzono: Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia działalności gospodarczej pozostawiając tę kwestię orzecznictwu i nauce prawa cywilnego. Pojęcie działalności gospodarczej występuje na płaszczyźnie innych aktów normatywnych, w tym również na gruncie prawa publicznego. Za powszechną przyjmuje się definicję działalności gospodarczej zawartą w art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2013 r.672 t.j. z późn. zm.), zgodnie z którą jest to zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa wykowywana w sposób zorganizowany i ciągły. Powszechnie przyjęty jest pogląd o zarobkowym charakterze działalności gospodarczej, jednakże za działalność gospodarczą w rozumieniu art. 118 § 2 k.c. uznaje się również działalność podejmowaną non for profit (działalność taką prowadzą np. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe czy spółdzielnie mieszkaniowe). Roszczenie podlegające ogólnemu trzyletniemu terminowi przedawnienia musi być bezpośrednio związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, a z taką sytuacją mamy do czynienia w wypadku odpłatnego świadczenia usług edukacyjnych.

Nudy, czyli lista wyroków optujących za taką wykładnią:

1. Sądu Okręgowego w Kielcach z 4 września 2013 r., sygn. akt II Ca 850/13;
2.  Sądu Okręgowego w Białymstoku z 5 grudnia 2013 r., sygn. akt II Ca 1039/13;
3. Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 16 lipca 2014 r., sygn. akt II Ca 523/14;
4. Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 16 października 2014 r., sygn. akt II Ca 864/14;
5. Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 6 maja 2015 r., sygn. akt II Ca 299/15;
6. Sądu Okręgowego w Łomży z 31 grudnia 2014 r., sygn. akt I Ca 204/14;
7. Sądu Rejonowego w Kłodzku z 24 września 2013 r., sygn. akt I C 709/13;
8. Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z 23 grudnia 2013 r., sygn. akt III Ca 850/13;
9.  Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 23 kwietnia 2014 r., sygn. akt II Ca 196/14;
10. Sądu Okręgowego w Lublinie z 26 marca 2015 r., sygn. akt II Ca 370/14;
11. Sądu Rejonowego w Wołominie z 8 maja 2015 r., sygn. akt I C 24/15;
12. Sądu Okręgowego w Elblągu z 13 maja 2015 r., sygn. akt I Ca 141/15

W 2015 r. zapadł judykat Sądu Najwyższego, który miał ujednolicić orzecznictwo. SN stwierdził w uchwale z dnia 21 października 2015 r. sygn. akt III CZP 67/15, że „Do przedawnienia roszczenia o opłatę za studia określoną w umowie zawartej na podstawie art. 160 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365) w brzmieniu obowiązującym w dniu 1 października 2009 r., w okresie przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2014 r., poz. 1198), miał zastosowanie dziesięcioletni termin przewidziany w art. 118 k.c.” Sprawa wydawałaby się przesądzona, jednakże w tej samej uchwale SN pokomplikował wykładnię dodając: „należy podkreślić znaczenie normy intertemporalnej zawartej w art. 32 ustawy z 11 lipca 2014 r., zgodnie z którym art. 160a ust. 7 stosuje się do umów w sprawie warunków odpłatności za studia lub usługi edukacyjne zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, a więc przed dniem 1 października 2014 r.”. Zgodnie z przywołaną na wstępie regułą intertemporalną termin przedawnienia wynosi 3 lata…

No to w końcu ile wynosi termin przedawnienia roszczeń uczelni o zapłatę za studia? 3, 10 czy może 2 lata?

Kwestia ta była też przedmiotem postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 grudnia 2016 r., sygn. akt SK 17/15. TK co prawda nie zajął się sprawą i umorzył postępowanie (z przyczyn formalnych), jednakże w uzasadnieniu przemycił bardzo trafne spostrzeżenia (posiłkują się wyrokiem Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z 10 marca 2016 r., sygn. akt III Ca 28/16):

„W ostatnim czasie można dostrzec, że część sądów powszechnych - odwołując się do argumentacji i intencji Sądu Najwyższego zawartych w uchwale z 21 października 2015 r. - stara się nadawać przepisom p.s.w. takie znaczenie, które wyłączałoby potencjalny retroaktywny skutek zaskarżonego przepisu. Sądy te przyjmują m.in., że art. 32 ustawy nowelizującej, "nie reguluje wyczerpująco kwestii przedawnienia roszczeń powstałych i wymagalnych przed wejściem w życie nowego prawa. Ustanawia jedynie zasadę stosowania 3-letniego terminu przedawnienia roszczeń wynikających z umów zawartych przed jej wejściem w życie. Prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadząca do sytuacji, w której nie dojdzie do złamania zasady niedziałania prawa wstecz, wynikającej z art. 2 Konstytucji RP i art. 3 kc, wymaga przyjęcia, że termin przedawnienia upływa po 10 latach od daty wymagalności roszczenia pod warunkiem jednak, że jego koniec przypada przed dniem wejścia w życie art. 32 ustawy zmieniającej lub w okresie 3 lat od tego dnia. Jeśli zaś upływ wspomnianego 10-letniego terminu przypadałby po upływie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, do przedawnienia dojdzie z uwzględnieniem tego skróconego obecnie terminu liczonego od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. tj. od dnia 1 października 2014 r. Mówiąc inaczej art. 32 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw oznacza, że wybór odpowiedniego terminu przedawnienia: trzyletniego (liczonego od dnia 1 października 2014 roku) lub dziesięcioletniego (liczonego od daty wymagalności) - zależy od tego, który z nich upłynie wcześniej. Za takim stanowiskiem przemawia stosowany w drodze analogii przepis art. XXXV pkt 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U.1964.16.94). Poza tym każda inna wykładnia art. 32 prowadziłaby do wniosków sprzecznych z powołaną zasadą lex retro non agit" (wyrok Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z 10 marca 2016 r., sygn. akt III Ca 28/16; podobnie wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 23 marca 2016 r., sygn. akt III Ca 211/16).”

Pamiętam, że kiedy na studiach i na aplikacji radcowskiej przerabialiśmy instytucję przedawnienia, wydawała mi się ona jedną z najprostszych i najłatwiejszych do stosowania w praktyce prawniczej. Powyższy problem uświadomił mi, że jest zupełnie odwrotnie 😊

r.pr. Michał Gronkiewicz

Blog

Copyright by Kancelaria Radcy Prawnego Michał Gronkiewicz w Pruszczu Gdańskim